Kapsayıcı Dil 101

Ders 101
Written By BEIJE Brand

Engelli Bireylere Duyarlı Dil

Herhangi bir fiziksel/zihinsel engeli olan birey veya gruplardan bahsederken, bu engelleri ‘sakat’, ‘kör’, ‘sağır’ gibi birer sıfat yerine kullanmaktansa, ‘X engeli olan bireyler’ gibi bir söylem kullanılmalı. 

Örneğin: ‘Sağır bireyler’ yerine ‘duyma engeli olan bireyler’ veya ‘X teşhisi konulmuş bireyler’

Bu kural, madde bağımlılığı gibi zorluklarla uğraşan kişiler için de geçerlidir. ‘Alkolik’ gibi sıfatlaşmış ve stigma içeren sözler yerine ‘alkol bağımlılığı olan’ gibi, daha nötr ve tasvir edici söylemler kullanılmalıdır. 

Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Dil

  • ‘Adam’ kelimesinin kullanımı: ‘adam’ kelimesinin geçtiği ve kalıplaşmış söylemler yerine ‘insan’ kelimesini kullanılmalıdır.

Örneğin: ‘bilim adamı’, ‘iş adamı’ yerine ‘bilim insanı’ ve ‘iş insanı’ denmelidir.

  • Bazı mesleklerin başına ‘kadın’ kelimesi ekleyerek, kadını ötekileştirmekten kaçınılmalıdır.

Örneğin: ‘Kadın sanatçı’, ‘kadın milletvekili’, yerine ‘sanatçı’ ve ‘milletvekili’ denmelidir.

  • Dışlayıcı terimler kullanılmamalıdır.

Örneğin: ‘İnsanoğlu’ yerine ‘insanlık’, ‘anadil’ yerine ‘doğal dil’ denmelidir. 

  • Menstrüasyon özelinde konularda ise cisseksist bir dilden kaçınılmalıdır.

Örneğin: ‘Kadınlar’ yerine ‘regl olan bireyler’ denmelidir. 

Daha fazlası için toplumsal cinsiyete duyarlı dil rehberimize ve UNDP'nin hazırladığı bu kılavuza başvurabilirsiniz.

Yaşa Duyarlı Dil

‘Yaşlı’ demek yerine ‘ileri yaşta, ‘X yaşından büyük’, ‘yaşça büyük’ gibi nötr söylemler kullanılmalıdır. 

Sosyo-Ekonomik Duruma Duyarlı Dil 

Düşük sosyo-ekonomik düzeyde olan birey veya grupları tasvir etmek için ‘fakir’, ‘yardıma muhtaç’, ‘evsiz’, ‘talihsiz’ gibi sözler yerine ‘ekonomik olarak dezavantajlı’, ‘evsizlikle başa çıkan’, ‘açlık sınırının altında’ gibi söylemler kullanılmalıdır. 

Güç Dengelerine Dayalı Şiddete Duyarlı Dil 

Cinsel istismar, taciz, tehdit etme gibi durumlarda; ‘suçlanan’, ‘iddia edilen’, ‘flört’ gibi durumun ciddiyetini azaltan sözler yerine ‘tecrübe etmek’ veya ‘açıklamak’; ‘kurban’ gibi konunun muhatabı taraflardan birini aciz gösteren sözler yerine, ‘X tecrübe etmiş’ veya ‘X’ten etkilenmiş’, gibi bir dil kullanılmalıdır. 

Ayrıca, söz konusu durumlarda, edilgen bir dil yerine etkin bir dil kullanılmalıdır.

Örneğin:  ‘X saldırıya uğradı’ yerine ‘Y, X’e saldırdı’ denmelidir. 

(Yukarıdaki örneğin edilgen bir söylemle anlatılması,  Y’nin sorumluluğunu azaltacak şekilde değerlendirilmesine yol açabilir.)

Etnik Farklılıklara Duyarlı Dil

‘Yabancılar’, ‘azınlık’, ‘melez’ gibi kelimeler yerine, ‘çok ırklı’, ‘çift ırklı’, ‘uluslararası kişiler’ demek; bir kişinin etnik kimliğini tasvir ederken, o kişinin ait olduğu kıtayı kullanmak yerine, ait olduğu ülkeyi kullanmak gerekir.

Örneğin: ‘Asyalı’ demek yerine ‘Singapurlu’ demek gerekir. 

Dini Tercihlere Duyarlı Dil

Yılın belirli biri dönemini tarif etmek için ’Ramazan’ gibi dini referanslar yerine ay/gün kullanmak gerekir. 

Fiziksel Özelliklere Duyarlı Dil

Kişileri, fiziksel özelliklerine göre tasvir etmek gerektiğinde, ‘kilolu’, ‘şişman’, ‘obez’ gibi bireyi anormal hissettirebilecek kelimeler yerine, ‘büyük beden’ gibi söylemler tercih edilmelidir.

 
 
 
BEIJE Brand
Previous

Toplumsal Cinsiyet 101
Next

Menstrüasyon 101